Krucjaty do ziemi świętej to były przedsięwzięcia, w które zaangażowanych było wielu władców europejskich, królów i książąt. W efekcie powstało chrześcijańskie Królestwo Jerozolimskie i pojawiła się możliwość pielgrzymowania, dość popularna w średniowieczu. Pielgrzymi wymagali opieki i ochrony, więc zakony prowadzące szpitale zmilitaryzowały się i przekształciły się w zakony rycerskie. Dodatkowym ich zadaniem stała się walka z muzułmanami. Zakony otrzymywały przywilej i nadania majątków w całej Europie, dla finansowania swojej działalności. Istniały trzy duże i znaczące w całej Europie zakony rycerskie: Joannici, Templariusze i Krzyżacy. Wszystkie trzy obecne były również na ziemiach współcześnie polskich. Templariusze zostali rozwiązani na początku XIV wieku, ale pozostałe zakony pozostawiły po sobie trwały ślad na ziemiach polskich.

Najwięcej wiemy o Krzyżakach, którzy zostali sprowadzeni przez Konrada Mazowieckiego w celu chrystianizacji Prus o ochrony księstwa mazowieckiego przed najazdami. Krzyżacy systematycznie odbierali terytorium plemionom pruskim i wprowadzali tam własnych osadników, lokowali miasta i wsie. Niezależnie od naszej opinii o Krzyżakach, to byli oni doskonałymi organizatorami i gospodarzami. Dość szybko zagospodarowane przez nich ziemie zaczynały przynosić dochody i przyczyniać se do wzrostu potęgi ekonomicznej zakonu. Krzyżacy budowali również zamki dla ochrony zdobytego terytorium. Początkowo były to zamki drewniane z umocnieniami ziemnymi, które budowano w miejscu dawnych pruskich grodów. Dlaczego nie budowano od razu trwałych budowli murowanych? Złożyło się na to kilka przyczyn. Po pierwsze murowane zamki były wielokrotnie droższe od drewnianych, a w początkowym okresie większość funduszy pochłaniała wojna. Podboje opierały się na rycerskich krucjatach oraz wojskach zaciężnych, które kosztowały niemało. Po drugie budowa zamku murowanego trwała znacznie dłużej, wymagała także kilkuletnich przygotowań i zgromadzenia materiałów budowlanych. Było to możliwe dopiero po opanowaniu terytorium i zaprowadzeniu spokoju. Ten czas nastąpił ok 1280 roku, po upadku ostatniego powstania pruskiego. Wtedy to budowa zamków murowanych ruszyła z całą mocą. Trzeba wiedzieć, że nowe zamki krzyżackie powstawały w zasadzie do 1410 roku, później ograniczano się jedynie do rozbudowy lub modernizacji istniejących warowni.

Większe zamki krzyżackie były zamkami konwentualnymi, czyli w uproszczeniu klasztorami i miały mieszkanie komtura, dormitorium dla rycerzy, refektarz, kapitularz, kaplicę i sale dla chorych, a także koniecznie latrynę, na przykład w formie gdaniska. Te pomieszczenia były sytuowane na pierwszym piętrze, na parterze były pomieszczenia pomocnicze, powyżej zaś zapasy i zbrojownia. Zamki budowano wokół wewnętrznego dziedzińca, miały 3-4 skrzydła, a mniejsze zamki obronne lub siedziba urzędnika krzyżackiego miały 1-2 skrzydła. Zamki krzyżackie wraz z krótkimi opisami można zobaczyć na mapie – https://discover.pl/mapa-zamkow-krzyzackich-w-polsce/ . Wszyscy znają zamek w Malborku, ale bardzo ładny jest również zamek w Gniewie, w Golubiu, w Nidzicy i jeszcze kilka innych. Większość z nich warto zobaczyć i poznać ich historię. Warto w tym miejscu wspomnieć o specyficznej organizacji państwa krzyżackiego, w którym władzę cywilną nad jedną trzecią obszaru sprawowali biskupi diecezjalni oraz kapituły. Te instytucje również budowały zamki, z wyglądu podobne do zamków krzyżackich, ale o nieco innym układzie wnętrz, wynikającym z innych potrzeb. Przykładem takiego zamku może być zamek biskupów warmińskich w Lidzbarku Warmińskim albo zamek kapituły warmińskiej w Olsztynie.

 zamek w Słońsku

Zamki Joannitów spotkamy przede wszystkim w północno-zachodniej Polsce. Są to zamki budowane przez Joannitów z tzw. Baliwatu Brandenburskiego, którzy przeszli w XVI na kalwinizm. Przez długi czas siedzibą Baliwatu był zamek w Słońsku, kupiony z rąk władców Brandenburgii, kilkakrotnie rozbudowywany i przebudowywany. Zamek w Słońsku został zniszczony w czasie wojny trzydziestoletniej i w drugiej połowie XVII wieku odbudowano go w postaci rezydencji w stylu barokowym. Zamek w Słońsku przetrwał II wojnę światową, ale został zniszczony w pożarze w 1975 roku. O wiele lepiej potoczyła się historia zamku Joannitów w Łagowie, majątku kupionym przez Joannitów ok. 1350 roku. Zamek Łagów był budowany z przeznaczeniem na siedzibę komandorii. Początkowo był to budynek mieszkalny, wieża i brama wpisane w mur kurtynowy okalający dziedziniec. Stopniowo rozbudowywano zamek, dodając skrzydła, budując basztę bramną, podwyższając wieżę. Zamek otoczono murami obronnymi, a teren wewnątrz murów wyrównano tak, że mury obronne stały się równocześnie murami oporowymi. Zamek był oblegany tylko raz, w czasie wojny trzydziestoletniej i doznał niewielkich zniszczeń. Dzisiaj jest tam hotel i restauracja, a z wieży jest wspaniały widok na okolicę i dwa jeziora.

 zamek Łagów

Na północy Joannici zbudowali zamek nad jeziorem w Swobnicy. Dość duże założenie było otoczone fosa zasilana z jeziora. Budowla typowa, a więc dom mieszkalny, wieża, kaplica wpisane w mury kurtynowe, a ponadto duże podzamcze. Po wojnie trzydziestoletniej zamek odebrano Joannitom, dostał się w ręce władców Brandenburgii i został przebudowany w stylu barokowym na rezydencję. Opuszczony na początku XX wieku niszczał powoli i zamieniał się w ruinę, a w ostatnich latach gmina zabezpiecza go skromnymi środkami. W ruinie jest również zamek Drahim w starym Drawsku, zbudowany po połowie XIV wieku. Dość szybko tamten teren został włączony do Królestwa Polskiego, a Joannici zostali lennikami króla. Byli nielojalni wobec Korony, więc król Władysław Jagiełło usunął ich z zamku i włości. Zamek został zniszczony w XVIII wieku w czasie jednej z wojen. Zamków budowanych przez Joannitów albo przez nich czasowo użytkowanych jest oczywiście więcej. Gdzie w Polsce są zamki Joannitów – można to sprawdzić na mapie – https://discover.pl/zakon-maltanski-joannici/ .

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Proszę wpisać swój komentarz!
Proszę podać swoje imię tutaj